|
Napisane: 11 kwi 2006, o 07:48
|
CYTRUSY
Do cytrusów zaliczamy na ogół trzy rodzaje:
Citrus
Fortunella
Poncirus
Wszystkie należą do rodziny rutowatych Rutaceae.
Charakterystyka rodzaju:
Większość znanych nam owoców cytrusowych należy do rodzaju Citrus. Są w większości zimozielonymi drzewami lub krzewami o skórzastych liściach. Kwiaty mają białe lub czerwonawe o pięciu płatkach, często o miłym zapachu. Owocem jest jagoda (cytryna jest jagodą, podobnie jak pomidor).
Pochodzenie: owoce cytrusowe są w Polsce kojarzone z obszarem śródziemnomorskim, gdyż tam są od dawna uprawiane. Jednak pochodzą z Azji południowo-wschodniej, gdzie zostały udomowione. Niektóre gatunki nie mają swoich dzikich form w naturze. Może to oznaczać, że zostały udomowione na tyle dawno, że ich dzicy przodkowie wymarli lub że powstały w wyniku skrzyżowania dwóch gatunków.
Budowa owocu:
Każdy owoc składa się z trzech warstw:
zewnętrznej (egzokarp)
środkowej (mezokarp)
wewnętrznej (endokarp)
Owoce cytrusowe mają bardzo cienką warstwę zewnętrzną, pokrytą woskiem. Warstwa środkowa to właściwa "skórka" cytrusów. Zbudowana jest z białej, gąbczastej tkanki, która na powierzchni zawiera barwniki i olejki eteryczne. Warstwa wewnętrzna to przezroczyste pęcherzyki wypełnione sokiem i cienką skórką, której są wytworem.
Nasiona zawierają po kilka zarodków (tzw. poliembrionia). Cytrusy często tworzą odmiany pozbawione nasion (partenokarpia), które dzięki temu są popularne w uprawie jako owoce spożywcze.
Pomarańczowa lub żółta barwa owoców nie wiąże się bezpośrednio ze stopniem dojrzałości. Owoce mogą być dojrzałe pomimo zielonego koloru. Na potrzeby klientów północnej i środkowej Europy, gdzie nie uprawia się cytrusów, traktuje się je etylenem, który powoduje zmianę barwy. Na drzewie owoce mogą zmieniać barwę z zielonej na pomarańczową i odwrotnie, w zależności od warunków atmosferycznych.
Cedrat, cytron Citrus medica L.
Pochodzenie: Indie, Półwysep Indochiński, Półwysep Arabski
Główne rejony uprawy: Indie, kraje śródziemnomorskie, niektóre kraje subtropikalne
Jest najstarszym znanym w Europie owocem cytrusowym. Owoce są jajowate, do 30 cm długości, mają charakterystyczną budowę bardzo grubą, twardą okrywę i niewiele miąższu.
Wykorzystywany jest głównie na marmolady i do wyrobu cykaty kandyzowanej skórki używanej w cukiernictwie.
Dwie najważniejsze odmiany:
etrog (Citrus medica var. ethrog) uprawiana w rejonie Morza Śródziemnomorskiego, jest rośliną kultową w judaizmie. Podczas żydowskiego Święta Namiotów, które jest pamiątką wędrówki przez pustynię a także odpowiednikiem naszych dożynek, symbolizuje płody ziemi.
ręka Buddy (Citrus medica var. sarcodactylis) odmiana pochodząca z Indii, owoce przypominają dłoń o złączonych palcach.
Pomarańcza chińska, pomarańcza słodka Citrus sinensis (L.) Osb.
Pochodzenie: Chiny, Wietnam
Główne rejony uprawy: Stany Zjednoczone, Brazylia, Meksyk, kraje śródziemnomorskie, Turcja, południowa Afryka
Jest niewysokim drzewem, w uprawie już 2000 lat p.n.e. Do Europy dostała się za pośrednictwem Arabów którzy przenieśli ją z Indii przez Azję Mniejszą, Afrykę Północną i Wschodnią do Hiszpanii. W Hiszpanii i Portugalii była uprawiana w XV w., a w południowej Francji w XVI w. Bardzo prędko, bo już w połowie XVI w. trafiła do Ameryki. Jest najpopularniejszym owocem cytrusowym, zajmuje pierwsze miejsce w światowej produkcji. W Polsce pomarańcza chińska jest bardzo kojarzona z obszarem śródziemnomorskim. Od XVII wieku bardzo popularna była uprawa pomarańczy w specjalnie do tego celu budowanych oranżeriach. Właściciele pałaców szczycili się posiadaniem własnych drzew pomarańczowych, które wystawiane były w czasie lata na zewnątrz. Od oranżerii wzięły swój początek szklarnie w ogrodach botanicznych
Pomarańcza gorzka, pomarańcza kwaśna Citrus aurantium L.
Pochodzenie: północne Indie
Główne rejony uprawy: Indie, kraje śródziemnomorskie
Do obszaru śródziemnomorskiego trafiła podobnie jak inne cytrusy w X-XI wieku dzięki Arabom.
Jak nazwa sugeruje, jej owoce mają gorzkawy, kwaśny miąższ. Używane są na marmolady, soki i kandyzowaną skórkę (błędnie uważaną za skórkę pomarańczy chińskiej). Na wyspie Curaçao w Archipelagu Wysp Antylskich wytwarza się z niej znany likier.
Odmiana bergamota (Citrus autantium var. bergamia) służy do pozyskiwania olejków eterycznych z kwiatów (perfumy), owoców (np. aromat herbaty Earl Grey) a także liści.
Cytryna zwyczajna Citrus limon (L.) Burm. f.
Pochodzenie: południowo-wschodnia Azja
Główne rejony uprawy: kraje śródziemnomorskie, Stany Zjednoczone, Turcja, Peru, Egipt, Liban, Chiny, Izrael
W Europie jej uprawę zaczęto w XVI w., a intensyfikacja upraw nastąpiła w kolejnych dwóch stuleciach. Wiązało się to z zainteresowaniem cytryną jako źródłem witaminy C dla marynarzy cierpiących na szkorbut podczas długich podróży.
Owoce spożywane są bezpośrednio, w formie soków lub np. skórki cytrynowej w cukiernictwie.
Lima, limeta kwaśna, limonka Citrus aurantiifolia (Christm.) Swingle
Pochodzenie: południowo-wschodnia Azja
Główne rejony uprawy: Antyle, Wyspy Bahama, Egipt
Owoce limy zawierają więcej witaminy C niż cytryna, ale są znacznie mniej popularne w Europie ze względu na mniejsza trwałość. Skórka owoców jest cieńsza i delikatniejsza (lima preferuje klimat ciepły i wilgotny), stąd łatwiej ulega infekcjom grzybowym. Używana jest do sporządzania soków i napojów orzeźwiających.
Kumkwat japoński, Fortunella japonica (Lour.) Swingle
Pochodzenie: Chiny, Półwysep Indochiński
Główne rejony uprawy: Chiny, Półwysep Indochinski, Japonia, Ameryka Północna
Ozdobny krzew lub drzewo kilkumetrowej wysokości o niewielkich (do 3 cm średnicy), kulistych owocach. Są one jadane na surowo razem z okrywą, gdyż jest ona cienka i pozbawiona goryczy. Mają słodko kwaskowaty smak. Nadają się również na konfitury. Pokrewny gatunek - kumkwat perłowy Fortunella margarita (Lour.) Swingle ma zbliżony wygląd i podobne zastosowania.
Pompela, Citrus maxima (Burm.) Merr.
Pochodzenie: Malezja
Główne rejony uprawy: Malezja, Indie, kraje śródziemnomorskie, Antyle, południowa część Ameryki Północnej, Japonia
Drzewo do kilkunastu metrów wysokości rodzące bardzo duże (do 20 cm średnicy i ponad 2 kg wagi), okrągłe, nieco spłaszczone lub gruszkowate owoce. Mają one bardzo grubą pokrywę (grubszą niż grapefruit) i miąższ o smaku gorzkawo-kwaśnym. Owoce są wykorzystywane do produkcji marmolad i dżemów oraz do bezpośredniego spożycia.
Grapefruit, Citrus paradisii Macf.
Pochodzenie: powstał w 1750 roku na Antylach ze skrzyżowania pompeli (Citrus maxima) i pomarańczy chińskiej (Citrus sinensis)
Główne rejony uprawy: Stany Zjednoczone, Izrael, południowa Afryka, Argentyna, Chiny, Cypr, Brazylia, jamajka, Filipiny, Indie
Drzewo kilkunastometrowej wysokości, rodzi owoce osadzone po kilka, jak winogrona (ang. grapes) skąd wziął swą nazwę. Owoce są dość duże (do 15 cm średnicy), mają gorzko-kwaśny miąższ i różne barwy skórki. Kolor miąższu zależy od odmiany, najwcześniej powstały odmiany białe, później różowe, na końcu czerwone. Owoce używane są głównie na soki i do bezpośredniego spożycia. Do handlu trafił w drugiej połowie XIX w., ale popularny stał się dopiero w XX w. Obecnie jego produkcja znajduje się na trzecim miejscu za pomarańczą i cytryną.
Mandarynka, Citrus reticulata Blanco
Pochodzenie: południowo-wschodnia Azja
Główne rejony uprawy: Japonia, Chiny, kraje śródziemnomorskie, Brazylia, Argentyna
Uprawiana w Chinach od bardzo dawna. Jest drzewem do 10 m wysokości. Owoce są spłaszczone i mają stosunkowo cienką, łatwo oddzielającą się od miąższu okrywę. Posiada bardzo wiele odmian, łatwo też tworzy mieszańce. W Chinach jest wciąż najpopularniejszym owocem cytrusowym, w Europie zaczęła być uprawiana dopiero w połowie XIX w.
Poncyria trójlistkowa, Poncirus trifoliata (L.) Raf.
Pochodzenie: północne Chiny
Główne rejony uprawy: Chiny, Japonia
Niewysokie drzewo o ciemnozielonych gałązkach zaopatrzonych w sztywne kolce oraz trólistkowe liście. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Citrus zrzucającym liście na zimę. Wykazuje dużą odporność na mróz, jest więc wykorzystywana jako podkładka dla innych gatunków lub gatunek wyjściowy do otrzymania odpornych mieszańców. W ostatnim przypadku są to cytrangi (krzyżówka z pomarańczą gorzką Citrus aurantium) i cytrangokwaty (krzyżówka z kumkwatem Fortunella sp.)
Mieszańce:
Limekwat krzyżówka kumkwatu (Fortunella japonica, F. margarita) z pomarańczą gorzką (Citrus aurantium), są bardziej odporne na mróz niż pomarańcza kwaśna.
Garpefruit krzyżówka pompeli (Citrus grandis) z pomarańczą gorzką (Citrus aurantium) patrz wyżej
Cytranga poncyria trójlistkowa (Poncirus trifoliata) z pomarańczą gorzką (Citrus aurantium)
Cytrangokwat poncyria trójlistkowa (Poncirus trifoliata) z kumkwatem (Fortunella sp.)
Tangela tangerynka (odmiana mandarynki Citrus reticulata var. deliciosa) z grapefruitem (Citrus paradisii)
Klementynka mandarynka (Citrus reticulata) z pomarańczą gorzką (Citrus aurantium), została odkryta w Algierii w 1912 roku, owoce są pozbawione nasion
[b]We Francji :)[/b]